^DeAndereKrant

De artikelen op de website durven de vragen te stellen die de overheid en de farmaceutische industrie ­opvallend links laten liggen. ‘Ethiek en farma’ is de expertise van ­initiatiefneemster Dr. Wendy Mittemeijer-Ooteman (47), die jarenlang als medisch-ethisch ­adviseur voor farmaceutische bedrijven als ­Novartis en Sanofi werkte. ­Opgeleid als medisch wetenschapper aan de Universiteiten van Utrecht en ­Amsterdam, adviseert zij met haar eigen bedrijf de ­farmaceutische industrie onder meer over hun ­reclame-uitingen. Ter ­bescherming van consumenten en ­patiënten ­dienen deze aan strikte regels te voldoen: vrij van enige druk en op basis van volledige informatie moeten daarin de noodzaak, de effectiviteit én de risico’s van het medicijn worden meegenomen. Tijdens de coronacrisis zijn deze regels op zijn mildst gezegd vaak niet gerespecteerd.

“Mijn passie is onze farmaceutische zorg weer waardevol, integer, transparant, patiëntgericht en ethisch verantwoord te laten zijn”, vertelt Mitte­meijer-Ooteman. “Dat is sinds het begin van de coronacrisis duidelijk niet altijd het geval. Wat ik bijvoorbeeld heel vreemd vond: nog voordat het European Medicines Agency (EMA) de vaccins voorwaardelijk had ­toegelaten, schoven farmadirecteuren in talkshows aan om hun vaccins aan te prijzen. ­Minister Hugo de Jonge droeg, nadat ze voorwaardelijk waren toegelaten, bijna dagelijks via de media uit dat ‘je met de veilige en effectieve vaccins volledig beschermd was en anderen ­beschermde’, zonder nuancering of gedegen onderbouwing. Voor twijfel over het vaccin was geen begrip, terwijl eventuele twijfels juist een onderdeel dienen te zijn van een weloverwogen beslissing in overleg met een arts. Met name bij de Dansen met Jansen-campagne leken ethische regels voor reclame voor het vaccinatieprogramma er niet meer toe te doen”.

“Zeker! Kerst 2020 vergeleek minister Hugo de Jonge de vaccins zelfs met het eten van een frikandel: “Daarvan weet je ook niet wat erin zit”. Vanaf juni 2021 werden ook jongeren verleid tot vaccineren. Ze zouden direct hun vrijheden terugkrijgen. In een VWS-promofilmpje zegt Tessa dat ze ‘de prik’ nam om uit te kunnen gaan, Jaime om te kunnen reizen. De Jonge twitterde de filmpjes inclusief #dansenmetjanssen, een dansende emoticon en een oproep om snel tot prikactie over te gaan, want ‘op is op!’ In interviews noemde hij het vaccin ideaal ‘voor als je klaar wilt zijn voor een zomer vol festivals’. Irrationeel gebruik mag niet worden bevorderd en reclame mag niet misleiden. Er moet eerlijk en genuanceerd over de effectiviteit, de werking én de risico’s worden gecommuniceerd. Als VWS een farmaceutisch bedrijf was, had de inspectie (IGJ) op dag een van de Dansen met Janssen-campagne al op de stoep gestaan. Een receptplichtig geneesmiddel, wat het vaccin is, dien je immers te nemen vanwege medische motieven en niet omdat je snakt naar vrijheden en beloningen.”

De Reclame Code Commissie (RCC) oordeelde op 4 november 2021 dat het ‘Dansen met Janssen’-promofilmpje eenzijdig en te rooskleurig was. Ook de bijbehorende tweet vanuit het persoonlijke account van de minister werd te eenzijdig geacht. De uitingen werden als ‘onzorgvuldig’ gekwalificeerd. VWS kreeg het advies niet meer op deze wijze reclame te maken. VWS ging echter in hoger beroep en schakelde hierbij naast hun eigen jurist ook de landsadvocaat Pels Rijcken in. “Opvallend in deze zaak is dat VWS bleef volhouden dat de Dansen met Janssen-campagne geen reclame is, maar informatie”, zegt Mittemeijer-Ooteman. “Het College van Beroep heeft, ondanks dat er geen nieuwe informatie beschikbaar was, het oordeel van 4 november 2021 vernietigd en de klacht afgewezen. De kwestie is nu voorgelegd aan de IGJ, een uitspraak zal spoedig volgen. Ook de Keuringsraad, die toeziet op naleving van regels voor publieksreclame door industrie en media, kwam recent in actie. Op 22 november 2021 oordeelde zij dat Pfizer de Gedragscode heeft overtreden. De uitingen betroffen onder meer publieksreclame in het NOS-journaal voor een niet-geregistreerd coronageneesmiddel. De boete was 3000 Euro. Dat er sprake was van een pandemie doet niets af aan deze conclusie, aldus de Keuringsraad.”

Vanuit de farmaceutische industrie komt weinig zelfkritiek, stelt Mittemeijer-­Ooteman vast. “Dat heeft misschien te maken met de polarisatie en de bedrijfscultuur. Sommige farmabazen vinden ongevaccineerden ‘wappies’, wat natuurlijk niet echt uitnodigt tot een open gesprek. De ethiek in de farmaceutische zorg is een berg regeltjes in een Standard Operating Procedure (SOP) geworden. De vraag is dus of men intrinsiek eigenlijk wel voelt dat het nu ethisch van de rails loopt. Een andere mogelijkheid is dat er wel zorgen of kritiek zijn, maar mensen daarover niets durfen te zeggen. Bang voor de baan, de bonus of in het bolwerk als niet-loyaal te boek te staan. Een andere hypothese is dat farma haar medewerkers daadwerkelijk heeft laten geloven dat het vaccineren van de gehele wereld, inclusief jonge gezonde kinderen, een must is. Conclusie: Farma heeft vooral een ethische booster nodig.”

Toch is er ook goed nieuws. “­Gelukkig stroomt de mailbox van onze ­redactie vol met berichten van bezorgde ­farmavertegenwoordigers uit alle ­lagen en ­disciplines. Medewerkers die geen artsen meer mogen bezoeken omdat zij niet gevaccineerd zijn, of bij wie de ­ethische grens als professional of als mens is bereikt. Dat zij van zich laten horen is natuurlijk hoopvol. Ook in de farma zijn er verschillende visies en willen velen een andere koers. Wat ons bindt is dat we zijn voor vrije ­medische keuze en een onverdeeld open samenleving.” Haar uiteindelijke doel is “samen weer de ethiek op tafel krijgen. De belangen van iedere patiënt of consument dienen weer centraal te staan. Juist in crisistijd hebben we recht op eerlijke, gebalanceerde en volledige informatie. Het is hoog tijd dat beleidsmakers, de media en fabrikanten zich dit gaan realiseren.”