^DeAndereKrant

De European Digital Rights Initiative (EDRI), een burgerrechtenwaakhond waar 45 ngo’s bij zijn aangesloten, waaronder Amnesty International, waarschuwde onlangs op Twitter voor de nieuwe wetgeving. “In besloten onderhandelingen over de DSA (Digital Services Act) heeft de Europese Commissie een ‘crisis respons mechanisme’ voorgesteld, dat haar de macht geeft om eenzijdig een crisistoestand voor de gehele EU uit te roepen. Tijdens zo’n toestand kan de Commissie platforms als Facebook, Instagram en Twitter dwingen zich te mengen in de vrijheid van meningsuiting en de verspreiding van online informatie. Er zijn nauwelijks checks en balances, en geen tijdslimiet.”

In een publieke stellingname waarschuwt EDRI: “Noodclausules zoals deze worden historisch en ook in de huidige tijd wereldwijd misbruikt om de rechtsstaat te ondermijnen en beperkingen van grondrechten te normaliseren. Vaak bestaat de neiging om noodmaatregelen aan te houden terwijl de crisis al voorbij is”. De definitie van een crisis moet daarom duidelijk en specifiek zijn, en behoort ook een tijdlimiet te hebben. Aan deze voorwaarden wordt in de huidige wettekst niet voldaan, stelt het EDRI. Over de nieuwe wet, die officieel tot doel heeft burgers te beschermen tegen misbruik van data door bedrijven, alsmede ‘desinformatie’ te bestrijden, wordt al meer dan twee jaar onderhandeld. Op 20 januari van dit jaar stemde het Europees Parlement in met het wetsvoorstel. Daarna zijn echter nog twee artikelen toegevoegd, artikel 25 en 27a, die de Commissie het recht geven om het internet te censureren.

“Wanneer er sprake is van een crisis”, zo staat er in artikel 27a, “heeft de Commissie het recht om, op eigen initiatief, of op verzoek van minimaal drie lidstaten”, providers van “zeer grote platforms” opdracht te geven om te bezien hoe hun diensten “bijdragen aan de crisis” (of “ernstige dreiging”), en om “effectieve en proportionele maatregelen te treffen” om die bijdragen te “elimineren of beperken”. Voorbeelden van een “crisis” of “ernstige dreiging” zijn “gewapende conflicten of terroristische daden, waaronder aankomende (‘emerging’) conflicten en terroristische daden, natuurrampen zoals aardbevingen en orkanen, alsmede pandemieën en andere serieuze, grensoverschrijdende bedreigingen van de volksgezondheid”.

Artikel 27a noemt een aantal specifieke maatregelen die de eigenaar van het platform zou kunnen nemen, zoals het “modereren van content”, het aanpassen van publicatierichtlijnen of gebruiksvoorwaarden, het aanpassen van algoritmes, het intensiveren van de samenwerking met fact-checkers (‘flaggers’) en het aanpassen van de interface van het platform. Deze maatregelen moeten zeer snel worden genomen en de platforms moeten regelmatig rapporteren aan de Commissie over de resultaten ervan.

De Digital Services Act was aanvankelijk bedoeld voor het reguleren van grote internetplatforms, zoals Facebook, Twitter en Instagram, maar naast artikel 27a is een ­tweede artikel bijgevoegd in het laatste besloten overleg, artikel 25a, dat het mogelijk maakt kleinere platforms als groot aan te merken. Hier­door komt nog een groot aantal activiteiten onder de wet te vallen: diensten die netwerkinfrastructuur aanbieden, zoals internetproviders, diensten voor domeinnaamregistratie, hostdiensten voor het web en de ­cloud, online platforms voor koop en verkoop van artikelen, app-stores en social media platforms. Kortom, zo goed als alle activiteit op het internet. Voor kleinere platforms zal het moeilijk zijn aan alle eisen van de wet te voldoen, wat het eenvoudiger zal maken om ze te sluiten.

EDRI heeft ook forse kritiek op het feit dat artikel 25a en 27a pas onlangs zijn toegevoegd, tijdens de meest recente ‘trialoog’ over de wet. Een trialoog is een informeel overleg dat is ontstaan nadat in het verdrag van Lissabon (2007) het Europees Parlement de macht kreeg om wetsvoorstellen van de Commissie goed of af te keuren. Wanneer bij een tweede lezing een wet er niet doorkomt, kan een bemiddelingscommissie (Conciliation Committee) worden ingesteld, waarin vertegenwoordigers van het Europees Parlement en de Commissie tot overeenstemming moeten proberen te komen. Aangezien dit overleg vaak complex is, wordt in de praktijk een niet-officieel traject ingezet, de trialoog, waarbij vertegenwoordigers van de Europese Raad (lidstaten), het Parlement en de Commissie informeel met elkaar overleggen. Daarbij worden geen notulen gemaakt of informatie openbaar gemaakt. Niettemin gelden de besluiten die in de trialoog worden genomen voor de hele EU. Dit maakt democratische controle onmogelijk. Inmiddels komt 75 procent van alle EU-wetgeving via de trialoog tot stand, blijkt uit onderzoek van de EU ombudsman Maddy O’Reilly.

EDRI vindt de gang van zaken onacceptabel: “In het afgelopen jaar hebben medewetgevers in de EU gestemd op hoe ze tegenover de Digital Services Act staan door middel van vastgestelde democratisch processen. Bij geen van deze stemmingen was sprake van een speciale volmacht voor de Europese Commissie. Wanneer een klein aantal onderhandelaars eenzijdig zulke nieuwe bepalingen toevoegt na een trialoog achter gesloten deuren, doen ze dat zonder mandaat en met zeer beperkte democratische legitimiteit.”

“Besluiten over de vrijheid van meningsuiting en toegang tot informatie, vooral in tijden van crisis, kunnen niet op een legitieme manier eenzijdig door de uitvoerende macht genomen worden”, stelt EDRI. “Het Europees Parlement behoort betrokken te zijn bij besluiten over crisismaatregelen, inclusief het besluit of er al dan niet sprake is van een crisis.” De vijfde – en naar verwachting laatste – trialoog over de Digital Services Act is voorzien voor 22 april.

De Digital Services Act is een typisch voorbeeld van ‘co-regulering’, waarbij verantwoordelijkheid voor de implementatie wordt uitbesteed aan private partijen. “Op deze manier verschuiven beleidsmakers langzaam maar zeker verantwoordelijkheden van de overheid naar de private sector, door hen te verplichten aan alle eisen van wet te voldoen”, schrijven professor Paul De Hert en dr. Adrés Chomczyk Penedo in een artikel in januari 2022 (A democractic alternative to the Digital Services Act’s handshake between state and online plaforms to tackle disinformation). “Als de Digital Services Act in zijn huidige vorm wordt aangenomen, krijgen internetplatforms significante macht over individuen. Via de gebruikersvoorwaarden kunnen ze bepalen wat is toegestaan om te zeggen op het platform, en welk discussies niet mogelijk zijn. […] Het is duidelijk dat de macht verschuift richting de platforms, met daarachter overheden, ten koste van de eindgebruiker.”'

Je zou verwachten dat het begrip ‘desinformatie’ controversieel is, maar voor veel mensen is dit een nobele taak van de overheid. Diana Wallis, voormalig Europarlementariër en tegenwoordig president van het ‘onafhankelijke’ EU Disinfolab, dat zich bezighoudt met de bestrijding van ‘desinformatie’ in de EU, stelt instemmend dat “De Digital Services Act is ontworpen om een wettelijk kader neer te zetten voor basisregels om desinformatie te bestrijden”. Volgens Wallis is desinformatie “als een parasiet waarvan als je het toestaat te groeien en te bestaan, het uiteindelijk zijn gastheer zal doden. Terwijl sociale mediaorganisaties niet zelf desinformatie creëren, laten ze toe het te bestaan en te groeien op manieren die niet eerder zijn voorgekomen, als een woekerende kanker. De belangen zijn te groot om ongereguleerd te laten bestaan en ze toe te staan de waarheid, fatsoen en democratie op te offeren voor door algoritmen aangewakkerde emoties in plaats van publiek debat”.