^DeAndereKrant

Wie op Google intikt ‘is Rusland een democratie’, krijgt vooral heel veel berichten te zien die deze vraag min of meer ontkennend beantwoorden. “Rusland is in naam een democratische rechtsstaat” maar in de praktijk niet, verklaart Raam op Rusland, een door het ministerie van Buitenlandse Zaken gesponsord platform. “Je zou het niet zeggen, maar Rusland was recent een demAocratie aan het worden”, zegt EW Magazine. Maastricht University: “Rusland is met rasse schreden op weg naar een dictatuur”. Dezelfde vraag stellen over Oekraïne levert precies het omgekeerde resultaat op: dat land is volgens de meeste berichten juist ‘op weg’ naar een democratie, als het dat al niet is.

Feit is dat het Russische bestuursstelsel in niets verschilt van dat van landen die wij ‘democratisch’ noemen. Het Russische stelsel lijkt sterk op dat van Frankrijk en de VS. De Russische federatie is een lappendeken van 22 republieken, 46 oblasten (provincies), 3 federale steden en een aantal autonome regio’s. Alle bestuurslagen in Rusland zijn verkozen. Op federaal niveau bestaat de Russische wetgevende macht uit een Federatieraad met afvaardigingen uit de regio’s en een direct gekozen Staatsdoema. Verkiezing van de 450 parlementsleden is gedeeltelijk evenredig en gedeeltelijk op basis van een districtenstelsel. ‘Verenigd Rusland’ is al heel lang de dominante regeringspartij en het establishment komt grotendeels uit die partij voort. Oud-president Dmitri Medvedev, nu vicevoorzitter van de Veiligheidsraad, is tevens de voorzitter van Verenigd Rusland. Poetin zelf heeft ‘Verenigd Rusland’ verlaten om zich onafhankelijker en bemiddelender te kunnen profileren. Hij doet mee aan de presidentsverkiezingen als onafhankelijk kandidaat.

De grootste oppositiepartij is de Russische Communistische Partij, die een landelijk netwerk heeft in alle gemeenten, provincies en republieken. Gennadi Zjoeganov is de fractievoorzitter in de Doema en de belangrijkste oppositieleider. Naast de communisten zitten in de Doema het sociaal-democratische Rechtvaardig Rusland, het liberale Nieuwe Mensen en de rechts-nationalistische LDPR, plus een aantal eenmansfracties. Behalve Poetin zijn er nog drie presidentskandidaten, die volgens de peilingen ieder ruim 5 procent van de stemmen zullen behalen. Het zijn Charitonov (Communistische Partij), Davankov (Nieuwe Mensen) en Slutsky (LDPR).

Net als in het Franse bestuurssysteem is er in het Russische stelsel een scheiding tussen regering en president. Premier Misjoestin en zijn regering zijn verantwoordelijk voor de diverse binnenlandse beleidsterreinen. President Poetin is verantwoordelijk voor de grote beleidslijnen, het buitenlands beleid en natuurlijk de strijdkrachten.

Hoe weten we of de uitslagen betrouwbaar zijn? Zelfs anti-Poetinistische peilingbureaus, die ook in de westerse media serieus worden genomen, als het Moskouse Levada Center en het westers georiënteerde Carnegie Moscow Center geven Poetin onverminderd een publieke ‘approval’ van tussen de 75 en 82 procent.

Waaraan ontleent Poetin zijn populariteit, die fors hoger is dan die van westerse leiders? Daarvoor moeten we terug naar de crisis in de jaren ’90. Met de ontbinding van de Sovjet-Unie in december 1991 werd de deelrepubliek Rusland een soevereine staat. Boris Jeltsin werd de eerste president van de Russische federatie. Hij lanceerde op 1 januari 1992 een door het Westen geadviseerd financieel-economisch reorganisatieprogramma, dat diepe sporen trok in de Russische maatschappij. Het leidde tot de uitverkoop van Russische staatsbedrijven, die door jonge Russische zakenlieden met steun van westerse investeringsfondsen voor een appel en ei werden opgekocht. Er ontstond in enkele jaren een klasse van schatrijke oligarchen. Het loslaten van de vaste prijzen leidde tot hyperinflatie en het wegsmelten van spaartegoeden. De gemiddelde Russische burger verloor grotendeels zijn persoonlijk bezit. De Russische economie kromp met 50 procent. Aan het einde van de jaren ’90 maakte Jeltsin de jonge en vitale Vladimir Poetin (1952) premier. Later werd hij verkozen tot president. Hij herstelde het gezag van de Russische staat en zorgde in twee termijnen van vier jaar voor de grootste welvaartsgroei uit de geschiedenis van Rusland en de Sovjet-Unie. Symbolische gebeurtenis in zijn eerste termijn was het ‘rondetafelgesprek’ op het Kremlin in 2003 waarin hij de vijftien machtigste oligarchen van het land duidelijk maakte dat het tijd werd zich aan de Russische wet te gaan houden en belasting te betalen. De meeste miljardairs schikten zich in de nieuwe realiteit en werden vanaf toen in de westerse media ‘de vrienden van Poetin’ genoemd. Enkelen probeerden hun miljarden over te hevelen naar Londen of New York en profileerden zichzelf als de ‘democratische oppositie’. De bekendste in die periode was Michail Chodorkovsky, eigenaar van het machtige oliebedrijf Yukos, dat in de jaren daarvoor was opgebouwd met Russisch staatseigendom. Hij werd gevangen gezet wegens belastingontduiking en zat negen jaar vast. Vaak wordt beweerd dat Poetin zelf de grootste oligarch is, maar bewijs daarvoor is nog nooit geleverd.

Poetin mocht na zijn tweede termijn niet meer meedoen aan de presidentsver­kiezingen. Medvedev werd gekozen als zijn vervanger (2008-2012), waarbij ­Poetin de rol van premier kreeg. Poetin keerde weer terug nadat een meerderheid van de bevolking per referendum had ingestemd met een wijziging van het verkiezingssysteem waarbij een president meer dan twee termijnen in functie kan blijven. Bovendien werd de termijn verlengd tot zes jaar. Poetin werd in 2012 en in 2018 opnieuw met grote meerderheid tot president gekozen.

Uiteraard is er in Rusland de nodige corruptie, net als in veel andere landen. Poetin wordt in de westerse media zelfs beschuldigd van een serie moorden op ‘oppositieleiders’. In 2015 werd de vroegere minister Boris Nemtsov bij de muur van het Kremlin vermoord. In 2018 werden in Engeland de gepensioneerde dubbelspion Skripal en zijn dochter vergiftigd met novitsjok (dodelijk chemisch wapen). Burgerrechtenactivist Andrei Navalny zou in 2020 eveneens zijn vergiftigd. Hij stierf onlangs in de gevangenis. De meeste van deze gebeurtenissen vonden plaats vlak voor diverse presidentsverkiezingen. Er is nooit bewijs geleverd voor de betrokkenheid van Poetin. Omdat hij nooit serieus in zijn macht is bedreigd, heeft hij ook niet echt een motief voor deze daden. Toch is zijn reputatie in het Westen door de beschuldigingen flink aangetast. De westerse media bombardeerden daarbij de uitgerangeerde Kremlincritici steeds weer tot ‘oppositieleiders’, waarmee ze de echte oppositie, die er wel degelijk is in Rusland, onzichtbaar maakten. De belangrijkste oppositie komt van de Russische communisten. De Russische bevolking en media hechtten echter weinig geloof aan de westerse beschuldigingen en stemden steeds onverstoorbaar in grote meerderheid voor Poetin.

Poetin is een man van het politieke midden en is in doorlopende dialoog met de Russische bevolking. Volgens harde cijfers is het politiek ontwikkelingsproces en economisch welvaartsniveau in Rusland nu vergelijkbaar met Midden- en Oost-Europese landen als Polen, Hongarije en Tsjechië. Volgens het Levada Center steunde 81 procent van de Russische bevolking de ‘speciale militaire interventie’ in Oekraïne, die door de meeste Russen wordt gezien als ‘de bevrijding van de Donbas en de bescherming van de Russische Oekraïners’. De schuld van de oorlog ligt volgens 57 procent van de Russen bij de Navo en de VS, terwijl 17 procent het ‘Kiev-regime’ ziet als het grootste probleem en slechts 7 procent de verantwoordelijkheid bij Rusland legt, meldt het Levada Center.

Intussen ziet de Russische bevolking hoe het Russische leger oprukt in Oekraïne en de economie in 2023 groeide met 3,5 procent. Voor de meeste kiezers is er daarom geen twijfel welk vakje ze in het stemhokje rood zullen kleuren. De burgers in Oekraïne hebben die keus niet: daar zijn de verkiezingen door president Zelensky afgeschaft.